Zelfregulatie en videoanalyse

Een nieuwe manier van kijken en leren

Videoanalyse is tegenwoordig niets nieuws en lijkt steeds normaler te worden. Het bekijken van beelden om prestaties van (jeugd)spelers te verbeteren kan echter innovatiever worden, wanneer je tijdens het analyseren werkt aan zelfregulatieve vaardigheden. Dit helpt spelers sneller actie te ondernemen op wat ze zien, meer gefocust te trainen en op kortere termijn succes te beleven. Het probleem is alleen dat veel begeleiders niet bekend zijn met de manier waarop ze tijdens de videoanalyse zelfregulatief te werk kunnen gaan. Dit artikel beschrijft een didactische methode die kan helpen om op een gestructureerde manier te werken aan zelfregulatie tijdens de videoanalyse.

Doel van videoanalyse

‘In het hockey zie ik dat de jeugd steeds meer werkt met videoanalyse. Ze worden ermee opgevoed en gaan er steeds beter mee om. Eerst was het confronterend om jezelf te zien, nu wordt het steeds normaler’, zegt Steijn Spreij. Spreij is performance analist van het Nederlands voetbalelftal en het Nederlands heren hockeyteam. Volgens hem is het doel van videoanalyse het kunnen geven van directe feedback om de feedbackcyclus tussen de coach en de spelers te verbeteren. ‘Je wilt ervoor zorgen dat een speler het moment zo objectief mogelijk opnieuw beleeft en zich daardoor bewust wordt van zijn handelen in bepaalde situaties. Dit met als doel zijn ontwikkeling te bevorderen, waardoor hij in de toekomst beter handelt of betere beslissingen neemt.’

Doel van videoanalyse is het kunnen geven van directe feedback om de feedbackcyclus tussen de coach en de spelers te verbeteren.

Het verkrijgen van goede videobeelden als voorwaarde voor effectieve videoanalyse. (foto: KNHB/Koen Suyk)

Anders naar jezelf leren kijken

Dit gaat natuurlijk niet vanzelf. Het is een illusie om te denken dat een speler, na het zien van beelden en erover gesproken te hebben, zijn gedrag meteen verandert. Het is een proces, waarin je moet investeren. Om dit proces te versnellen én leuker te maken, kun je vóór, tijdens en na het bekijken van beelden gebruik maken van zelfregulatieve vaardigheden, zoals reflecteren, doelen stellen, plannen, monitoren en evalueren. Deze vaardigheden helpen een speler anders naar zichzelf kijken, dit om te zetten in acties en daarmee zijn hockeyprestaties te verbeteren.
Kortom, je werkt met je spelers op een praktische manier om zelfregulatief te leren, trainen en presteren. Op het moment dat je zelfregulatief werkt, geef je spelers niet alleen de verantwoordelijkheid over hun leerproces, maar ook de regie. Onderzoek van de HAN, Instituut Sport en Bewegen laat zien dat het ertoe leidt dat spelers zelf goed voor ogen hebben wat ze willen verbeteren en hier vervolgens heel bewust op gaan trainen. Ze stellen bijvoorbeeld meer vragen, zorgen dat ze trainingstijd optimaler benutten en durven meer te experimenteren tijdens de training. Ze ervaren meer plezier en boeken betere prestaties, omdat de trainer ze uitdaagt zelf na te denken en doordat ze dingen sneller leren.

Op het moment dat je zelfregulatief werkt, geef je spelers niet alleen de verantwoordelijkheid over hun leerproces, maar ook de regie.

Te snel naar de oplossing

Wietske Idema werkt met videoanalyse in de praktijk en wat ze daar ziet gebeuren is dat spelers geneigd zijn meteen een oplossing te geven voor de situatie die ze zien. ‘Ik had eerder moeten vrijlopen’, ‘Ik had beter moeten kijken’ of ‘Ik had de bal langer bij me moeten houden’, zijn veelvoorkomende voorbeelden van ‘oplossingen’ die spelers geven na het zien van een wedstrijdbeeld. Echter, het is belangrijk hen eerst na te laten denken over wat er nu eigenlijk gebeurt en wat de reden daarvoor is. En: welk sterk of zwak punt van een speler in het beeld te zien was. Pas daarna kun je tot een écht goede oplossing komen. Spreij bevestigt deze werkwijze: ‘De trainer zet de clips klaar en vraagt de speler vervolgens naar oplossingen. Bij de KNHB doen trainers dit veelal vragenderwijs: ze stellen open vragen en laten spelers van jongs af aan meedenken.’
Wat Idema daarnaast opvalt, is dat er vaak weinig structuur zit in de vragen die die trainer stelt tijdens een videoanalyse-sessie en dat de vragen vaak te snel gaan over het zoeken naar de juiste oplossing. Daarmee mis je de kans om met behulp van zelfregulatie (wedstrijd)situaties goed te analyseren. Een juiste reflectie is bijvoorbeeld essentieel om goed inzicht te krijgen in een bepaalde situatie en hier lering uit te trekken voor de volgende wedstijd. ‘Hoe je dit precies kunt doen als trainer, is lastig en vergt opleiding’, zegt Steijn Spreij.

Een juiste reflectie is essentieel om goed inzicht te krijgen in een bepaalde situatie.

Stel open vragen en laat spelers van jongs af aan meedenken. (foto: KNHB/Koen Suyk)

Voorbereiden, uitvoeren, verbeteren

Als je met je speler(s) werkt aan zelfregulatie kun je de videoanalyse opdelen in drie fasen.
Ten eerste de ‘Voorbereidingsfase’ waarin de speler nadenkt over hoe een bepaalde spelsituatie verloopt en waarom die zo verloopt. Vanuit deze reflectie stelt de speler een doel binnen een specifiek thema, bijvoorbeeld iets technisch, tactisch of gedragsmatigs. Ook denkt de speler in deze fase na hoe hij gaat werken aan dit doel: wat gaat hij in de training of wedstrijd laten zien?
In de tweede fase, de ‘Uitvoeringsfase’, gaat de speler aan de slag en wordt hij gefilmd. In deze fase helpt de trainer de speler regelmatig herinneren wat zijn doel en actieplan ook alweer was.
In de ‘Verbeterfase’ (fase 3) staat het gemaakte beeld centraal en bespreekt de trainer met de speler of de doelstelling is behaald en wat de redenen daarvoor zijn.
‘Je kunt wel een wedstrijd filmen, maar het gaat erom wat je ermee doet’, vertelt Spreij. ‘Wat wil je eruit halen? En wat vraag je dus precies?’ Volgens Wietske Idema is hier nog een wereld in te winnen. De mogelijkheden zijn enorm. Spreij: ‘Er kan zoveel, maar er gebeurt nog zo weinig.’

De mogelijkheden zijn enorm: Er kan zoveel, maar er gebeurt nog zo weinig.

Aan de slag!

Stap 1
Bepaal van tevoren het thema. Op één videobeeld is zoveel te zien, dat het goed is te focussen. Dit klinkt logisch, maar in de praktijk blijkt dat dit zo logisch nog niet is. Waar de ene trainer of speler kijkt naar de technische uitvoering, kijkt de andere trainer of speler juist naar iets tactisch. Het thema dat je kiest kan voortkomen uit een Persoonlijk Ontwikkelings Plan (POP) of een specifieke situatie uit een wedstrijd.

Stap 2
Kies een juiste video, passend bij het gekozen thema. Ook dit klinkt logisch, echter je hebt verschillende mogelijkheden een goede video te kiezen. Soms hoeft het beeld niet over de speler(s) zelf te gaan, maar kun je een beeld gebruiken van een speler uit een ander team of een wedstrijd die op tv is uitgezonden. Als het beeld maar inspiratie geeft aan de speler(s) om er een volgende training aan te werken. Uiteraard is het ook mogelijk de speler(s) zelf een beeld mee te laten nemen naar de videoanalyse-sessie.

Als het beeld maar inspiratie geeft aan de speler(s) om er een volgende training aan te werken.

Als trainer samen met de spelers een video kiezen dat bij het thema past. (foto: KNHB/Koen Suyk)

Stap 3
Stel vragen waarmee je een zelfregulatieklimaat creëert. Gebruik eens één van de voorbeeldvragen:
Zelfregulatieve vaardigheid – Voorbeeldvraag
Reflecteren: ‘Vertel eens, wat doe je op dit beeld precies?’
Doel stellen: ‘Als je dit zo ziet, wat zou je zelf dan graag willen bereiken?’
Plannen: ‘Met jouw doel in gedachten, wat ga je de komende training laten zien?’
Monitoren: ‘Hoe heb je de afgelopen week gewerkt aan datgene dat je ziet op het beeld?’
Evalueren: ‘Vind je dat je je doel hebt bereikt?’

Stap 4
Als de speler antwoord geeft op jouw vraag of vragen, heb je twee mogelijkheden: je besluit nogmaals zelfregulatief gedrag te stimuleren door niet meteen te oordelen, maar juist door te vragen.
– Wat bedoel je precies?
– Kun je dat verder uitleggen?
– Waarom vind je dat?
De andere optie is om directief te reageren en te zeggen wat jij vindt, de speler aan te vullen of het antwoord te geven waarvan jij denkt dat het ‘juist’ is. Uiteraard stimuleer je hier geen zelfregulatie mee. Echter, soms kan het effectief zijn, bijvoorbeeld als de speler bepaalde kennis niet heeft.

Stap 5
Koppel de uitkomsten van de videoanalyse-sessie aan de eerstvolgende training. Kies een passende oefenvorm en gebruik tijdens deze oefening als didactiek om de cyclus van zelfregulatie door te trekken.

Stimuleer zelfregulatief juist ook door verder door te vragen.

Tot slot

Wanneer je werkt met videoanalyse en je werkt tegelijkertijd aan zelfregulatieve vaardigheden, leren je spelers hoe ze de regie kunnen nemen over hun eigen leerproces. Het stellen van vragen die zelfregulatieve vaardigheden stimuleren is hierbij essentieel. Wanneer je een zelfregulatieklimaat weet te creëren, is de kans groter dat jouw spelers sneller zien wat ze kunnen veranderen om hun prestatie- en teamdoelen te bereiken.