Het hockeytalent in neuropsychologisch perspectief – deel 2

Om complexe bewegingspatronen aan te leren zijn jaren van neuropsychologische ontwikkeling nodig. Dit geldt vooral wanneer informatie uit verschillende zintuigen moet worden geïntegreerd en gecoördineerd. Voor de hockeyer gaat het om waarnemingsinformatie via ogen, oren, evenwichtsorgaan, tactiele functies en kinesthesie (de positie van de ledematen in de ruimte). Epke Zonderland kwam pas tot zijn magistrale prestatie aan de rekstok op de Olympische Spelen in Londen na – letterlijk – jaren oefenen. Zo geldt dat ook voor ervaren hockeyers die niet alleen snel, fel en behendig zijn, maar ook efficiënt informatie kunnen verwerken en gebruiken en zodoende in tienden van seconden beslissingen kunnen nemen: ‘Welke route zal ik nemen op het veld: ga ik binnendoor of langs de lijn?, ‘Zal ik zelf op het doel schieten of overspelen?’.

Bij de meeste jeugdigen komen complexe neuropsychologische functies pas in de midden- en late adolescentie tot rijping en dat proces duurt een heel aantal jaren. Het gaat om de zogenaamde ‘executieve functies’ oftewel uitvoerende controlefuncties. Dit is een stelsel van hoger-cognitieve en niet-cognitieve vaardigheden dat ons in staat stelt om een complex handelingsplan te maken, uit te voeren en te evalueren. Het helpt om een doel te stellen, deelhandelingen te bepalen, te prioriteren tussen verschillende opties en vervolgens te zorgen voor uitvoering en daarna evaluatie ‘of de doelen zijn gehaald’. De executieve functies zijn ook nodig om impulsen te onderdrukken en om overwogen keuzes te maken. Ze zorgen dat we snel een ingezette activiteit alsnog kunnen stoppen en vervangen door een betere. Die impulscontrole is op het speelveld bepalend voor balverlies of sportief succes: ‘… nu niet overschieten … passeren … schijnbeweging … stick achter de bal: goal!’.

Daarnaast stellen de executieve functies de speler in staat om de intenties van de ander te begrijpen en daarop te anticiperen: ‘Mijn tegenstander gaat een schijnbeweging maken en dan linksom; met een sliding pak ik de bal dan over en sla hem richting Bas…’. Inzicht in andermans intenties moet je leren: thuis, op school en op het sportveld. Dat is lastig voor veel jeugdige hockeyers. Ze moeten bedenken: ‘Wat zou de coach ervan vinden?’ Of: ‘Hoe gaan ze hier eigenlijk met elkaar om?’ En: ‘Wat zou eigenlijk de reden zijn dat ik op de reservebank zit en niet mag meespelen?’ Daarop moet de coach gericht sturen maar ook emotionele feedback geven. Zo krijgt de jonge sporter ervaring met de complexe cognitieve vaardigheden, met impulsbeheersing en gedrag.

De executieve functies berusten vooral op activiteit in de voorste delen van de hersenen. Deze zijn sterk verknoopt met andere hersendelen en zorgen via complexe netwerken voor integratie van activiteiten in veel gebieden dieper in het brein en gebieden op de hersenschors. Ze zorgen ervoor dat we kunnen plannen en vooruitdenken. Daardoor kunnen wij de consequenties van ons handelen overzien, we kunnen onze impulsen beheersen en prioriteiten stellen en invoelen hoe anderen ons gedrag zullen ervaren. Ons functioneren thuis en op school maar ook op het sportveld en in de muziekles wordt erdoor bepaald.

Centraal in de executieve functies staat de zelfevaluatie. Deze uiterst belangrijke functie helpt ons om te evalueren:
‘Wat was de bedoeling ook weer?’.
‘Hoe heb ik het gedaan?’.
‘Kan ik het nog verbeteren?’.
‘Hoe is het op anderen overgekomen?’.

De hersenen zijn dol op nieuwe prikkels. Ze willen continu worden uitgedaagd en nieuwe ervaringen opdoen. Die zijn namelijk belangrijk ‘voor gebruik later’. De hersenen gaan ervan uit dat ervaringen en kennis die je nu opdoet, over tien jaar wel eens relevant zouden kunnen zijn om ons op dat latere moment optimaal te kunnen aanpassen aan een veranderende omgeving. Dit proces van informatieverwerking en leren gaat het hele leven door. De jeugdige moet leren prioriteren tussen nieuwe prikkels waar het wél op moet reageren en andere die minder zinvol zijn. En de zelfevaluatie is een belangrijk hulpmiddel daarvoor.

Voor dit keuze- en selectieproces en de omgang met nieuwe prikkels is de sociale omgeving heel belangrijk. Het kan vanaf de kindertijd nog wel tot in de volwassenheid duren voor?de complexe planningsfuncties en het vermogen om overwogen te beslissen goed zijn uitgerijpt. Dit is de reden dat veel slimme adolescenten soms zulke enorm domme dingen kunnen doen en risico’s gaan lopen ‘waarvan iedere volwassene toch weet dat je dat niet moet doen…!’.

Toch moeten kinderen en jeugdigen wel de kans krijgen ervaringen op te doen, zowel positieve als negatieve. Dat stelt hen in staat om als het ware ‘een eigen kennisbasis’ te vormen. Coaching en begeleiding door volwassenen (met name ouders) zijn daarin enorm belangrijk. Zij dienen steun, sturing en inspiratie te geven tot in de volwassenheid.
Voor de jeugdige teamsporter zijn vooral trainers en coaches nodig, maar ook ouders en leerkrachten. De feedback en inspiratie die zij geven helpen de jeugdige sporter om een andere aanpak te kiezen en meer open te staan voor alternatieven die efficiënter tot het doel zullen leiden.
Door het ontwikkelen van de executieve functies versterken ze de motivatie, de ‘drive’ om te presteren en om zichzelf te verbeteren. Zij helpen de sporter om beter te communiceren in het team en geven ook de emotionele support die nodig is voor de persoonlijke groei van de adolescent. Zo leert hij ook om te gaan met de frustraties die inherent zijn aan sport en spel: ook verliezen hoort er bij.

De executieve functies helpen de jonge sporter om zich naar zijn talenten te ontwikkelen. En de coach is de motor voor die talentontwikkeling omdat hij zich richt op de persoon van de sporter en niet alleen op diens bewegen en motorisch presteren.

Dit is deel 2 van een drieluik over de neuropsychologische ontwikkeling van de jonge hockeyer.
De column is in aangepaste vorm verschenen op Sport Knowhow XL: Over de jonge teamsporter en diens neuropsychologische ontwikkeling (http://www.sportknowhowxl.nl/alleen-op-de-wereld/8763) en is mede gebaseerd op interviews die Mirelle van Rijbroek en Annemarie van der Eem (KNVB) met Jolles hielden en in 2013 in zes afleveringen in het blad de Voetbaltrainer zijn gepubliceerd.

In deel 1 wordt ingegaan op ontplooiing in meerdere dimensies.
In deel 3 wordt ingegaan op de executieve functies in relatie tot het gedrag van de jeugdsporter.