Verdedigende principes door Michiel van der Struijk

Al snel kijken we in Nederland naar prachtige acties van spelers met een nog mooiere afronding op goal. Keepers die op de meest spectaculaire wijze de ballen uit het doel rammelen of strafcorners die met weerzinwekkende snelheid in de kruising blijven hangen.
Binnen de KNHB is er naar het DNA van het Nederlandse hockey gekeken en hebben we ons als doel gesteld snel, creatief, aanvallend hockey te spelen met een solide verdedigende basis.
Vaak wordt er niet direct gekeken naar wat we nu verdedigend doen. Het lijkt niet spectaculair en op trainingen is het aantrekken van een hesje nogal eens een moment van: “Jij moet even verdedigen zodat we een mooie oefening kunnen draaien”. Juist ook die solide verdedigende basis is er voor nodig om resultaat te halen. En hoe gaaf is het dat je weet door goede training dat je overal waar jij dat als speler of team wilt, ballen kunt afpakken. Dat je tegenstanders door hebt. Een flitsende tackle op de bal door Sander de Wijn is heerlijk om naar te kijken, maar bovenal goed voor je team.

Hoe pressen spitsen eigenlijk, hoe doe je dat en hoeveel aandacht is daarvoor in de training?
Daarnaast zie ik in de praktijk dat bij veel jonge spelers de essentie en juiste technieken van het verdedigen ondermaats en onderbelicht zijn. Een mooie reden om in dit artikel eens beter naar dit facet van het spel te kijken. Het gaat immers al snel om 50% van de speeltijd…

Foto: KNHB/Frank Uijlenbroek

Verdedigen
Verdedigen kun je als trainer op vele wijzen benaderen. Op basis van jouw visie maak je oefeningen teneinde datgene te bereiken wat jij als trainer voor ogen hebt. Als je dit dan ook nog methodisch, didactisch, effectief en spelgericht aanpakt, heb je zomaar de kans dat het verdedigen na een tijdje beter gaat.

Het is mij er vooral om te doen welke principes je als trainer hanteert, wat dat inhoudt en welke keuzes er aan bod kunnen komen. Het is geenszins mijn doel om allerhande oefeningen aan te dragen, alle mogelijke situaties te bespreken en hoe in dergelijke situaties te handelen. Want dat is te veel teamspecifiek. Met name wil ik jou als trainer/coach bewust maken van wat nou eigenlijk jouw vertrekpunt is als je het over verdedigen hebt.

Waar liggen die uitgangspunten, waar zijn ze op gebaseerd? Zijn jouw uitgangspunten een aantal oefeningen of spelvormen? Of zijn jouw uitgangspunten ideeën, principes die, bij begrip van deze principes, leiden tot een beter begrijpen van het hele verdedigen? Met als gevolg dat je altijd weet waar het, in welke verdedigende situatie dan ook, om gaat?

Ik wil jou als trainer bewust maken van wat nou eigenlijk jouw vertrekpunt is als je het over verdedigen hebt

Wat is een principe?
Vanuit de Dikke Van Dale zijn er vele omschrijvingen voor een principe. Je komt dan tegen: basis, beginsel, fundament, grondbeginsel, grondgedachte, uitgangspunt en nog een enkele.
In deze context is een principe voor mij een uitgangspunt en specifiek in deze spelsituatie een uitgangspunt om van daaruit verdedigende keuzes te maken. Deze keuzes vinden hun grondslag dus in die principes. Het verdedigende principe staat niet altijd en alleen op zichzelf, maar wordt beïnvloed door omstandigheden. Afhankelijk van deze omstandigheden, krijgt het ene principe in een bepaalde situatie meer voorrang dan het andere.

Om een en ander te verduidelijken bekijken we een paar verdedigende principes die we her en der op het veld weleens horen:
– Bal-doel-lijn als eerste bezetten: daarmee zorg je ervoor dat de meest directe route naar de goal dicht komt te staan en is vrijwel altijd aan de orde.
– Binnenzijde dicht houden: dit is een vrij sterk principe en blijft in vrijwel alle situaties overeind.
– Vertragen: een sterk principe, is minder aan de orde in een lage half court situatie, maar sterk aan de orde bij het verdedigen van bijvoorbeeld een counter.
– Druk op de bal: ook een sterk principe dat in vrijwel alle situaties aan de orde is en vooral ondersteunend is aan het uitvoeren van specifiek verdedigende taken, zoals bijvoorbeeld hij het spelen op interceptie.
– Verdedigend overtal creëren (ook wel dubbelen genoemd): dit is alleen aan de orde als het numeriek in een situatie mogelijk is.

Hoofdprincipe
Het belangrijkste verdedigende principe is natuurlijk het voorkomen van een tegengoal. Daarmee worden bovengenoemde zaken al snel een sub-principe of een middel. Een tegengoal voorkomen is snel ervoor zorgen dat tegenstanders met de bal niet in de cirkel komen. En wanneer dat toch gebeurt, dat een tegengoal of het krijgen van een strafcorner tegen dan voorkomen wordt.

Dat grote, alles overkoepelende, principe (geen tegengoal krijgen) kan op vele manieren uitgevoerd worden. Als eerste grove schifting maak ik hier onderscheid in het geven van ruimtedruk of baldruk.

Bij ruimtedruk bescherm (verdedig) je een bepaald stuk gebied en geef je dus druk op een tegenstander in een bepaalde ruimte van het veld. Je zorgt ervoor dat je tegenstander het gevoel krijgt weinig ruimte te hebben om een pass in te spelen of een deel van het veld te kunnen benutten.

Bij baldruk geef je de tegenstander veel meer direct druk (op de bal) en is er dus sprake van baldruk. De tegenstander wordt dermate onder druk gezet dat zijn aandacht veel meer ligt bij datgene wat vlak bij hem gebeurt (figuur 1).

Figuur 1: Basisidee achter de verdedigende principes

Zone- of mandekking
Het maakt voor je verdedigende principe niet uit of je zone- of mandekking speelt. Of je nu een zone verdedigt of een directe tegenstander, in beide situaties blijven de principes overeind die we eerder genoemd hebben. Daarnaast is er zowel binnen zone- als mandekking sprake van ruimtedruk die je op bepaalde plaatsen en momenten toepast of baldruk die je op bepaalde plaatsen en momenten toepast. Ook bij zone verdediging heb je verantwoordelijkheid voor een tegenstander en als deze de bal heeft dan geef je daar baldruk op. Daarmee zijn in mijn ogen het spelen van zone- of mandekking middelen om je doel te bereiken.

A1: proberen interceptie op pass = verdedigen met idee balbezit te krijgen
B1: manverantwoordelijkheid; positionering op bal-doellijn; ruimtedruk
C1: manverantwoordelijkheid voor helpkant; ruimtedruk

A2: ontwikkelen baldruk na mislukte interceptie, bal op kant houden door positie rechtsachter NL; ruimtedruk op tegenstander
B2: bewustzijn van manverantwoordelijkheid; ruimtedruk, kortere dekking op diepe spits
C2: opvullen vanuit helpkant; ruimtedruk

A3: geslaagde baldruk; bal wordt terug gedrukt richting eigen helft tegenstander, mede door omkeerdruk van spitsen NL
B3: duidelijk zichtbare manverantwoordelijkheid; korte dekking; weinig ruimte geven; mogelijkheid tot interceptie door goede baldruk in zone A
C3: bezetting meer naar as van het veld door helpkant; ruimtedruk

Foto 2-3-4: screenshots wedstrijd: KNHB

Daarmee zijn in mijn ogen het spelen van zone- of mandekking middelen om je doel te bereiken

Wat is jouw uitgangspunt?
Waarom kies ik nu het principe als uitgangspunt voor het verdedigende verhaal?
Ik denk dat het als trainer van groot belang is dat je jouw spelers duidelijk maakt en leert te herkennen wat er nu eigenlijk aan de hand is in een situatie en waar het, in dit geval bij het verdedigen, om gaat. De essentie daarvan helder hebt met elkaar. Dat bepaalt namelijk hoe je verder handelt.

Neem je de verdedigingstechnieken als uitgangspunt, dan loop je een grote kans verdedigende acties te zien die wellicht technisch goed worden uitgevoerd, maar tactisch niet bij de situatie passen. Juist die herkenning van de situatie en het einddoel in ‘t oog houden, moeten ten grondslag liggen aan het verdedigend handelen. Daarmee is het toepassen van verdedigende principes sterker, omdat je dit einddoel (hoofddoel) daar altijd als uitgangspunt hebt.

Het doel en de middelen
De gebruikte sub-principes die hierboven genoemd zijn, kunnen dus enorm in prioriteit verschillen. Die prioriteit wordt namelijk bepaald door jouw doel op dat moment. Wat wil je namelijk bereiken op dat moment? Geen tegengoal uiteraard, maar ook: snel in balbezit komen, tijdwinst boeken, een counter aanvallend willen forceren, et cetera? (figuur 2)

Figuur 2: Doelstellingen binnen het verdedigen

Vervolgens wordt de prioriteit nog beïnvloed door de middelen die je hebt.
Denk aan:
– Een overtal of ondertal aan verdedigers?
– Waar staan we op het veld?
– Welke specifieke (verdedigende) kwaliteiten zitten er in het team?

Deze middelen bepalen heel nadrukkelijk je mogelijkheden en hebben daarmee meteen invloed op jouw doel. Wil je 1-op-1 spelen om er nog wat uit te slepen, maar hebben jouw spelers weinig snelheid en niet de kwaliteit om goed duels aan te lopen? Dan moet je jouw doelstelling al snel bijstellen, want jouw middelen bepalen dan voor een deel jouw doel.
En zoals we eerder al zagen, dat doel bepaalt welke sub-principes de meeste prioriteit hebben.

De middelen kunnen nogal behoorlijk verschillen per team. Iedere speler heeft zijn eigen specifieke kwaliteiten. Het kan dus zeer goed mogelijk zijn dat in het ene team eerder van een sub-principe wordt afgestapt dan in het andere team. Louter omdat er een speler is die iets op zijn eigen (andere, unieke) manier kan oplossen. Wellicht is dit ook in jouw team aan de orde en kies je ergens voor dat gemiddeld door coaches anders benaderd wordt.

We zien dus dat er verschillende uitgangspunten kunnen zijn in een situatie. De keuze van deze uitgangspunten op dat moment wordt sterk beïnvloed door de middelen, de stand op het scorebord en de doelstelling.

Nu is het voor jou als trainer/coach de kunst dat, als je straks het veld op gaat met jouw spelers, je ze leert de situaties te herkennen, waarop ze vervolgens de juiste principes kunnen toepassen. Dan pas kan er ook een juiste keuze gemaakt worden voor wat betreft technische of tactische oplossingen. Daarom pleit ik er voor dat je jouw spelers eerst het herkennen van de spelsituatie bijbrengt (al dan niet spelenderwijs) en vervolgens verder gaat met hoe ze de situaties zouden kunnen oplossen. De spelers leren op deze manier om (met elkaar) hun verdedigende doel te bereiken.
Het gaat dan om het leren herkennen van:
– Is er sprake van een overtal of ondertal?
– Is er veel ruimte voor ons of achter ons?
– Wat is de stand in de wedstrijd?
– Hoe lang hebben we nog te spelen?
– Welke specifieke kwaliteiten hebben we op dat moment in het veld?
– Welke afspraken hebben we gemaakt met elkaar?

Jouw middelen bepalen dan voor een deel jouw doel

Foto: KNHB/Frank Uijlenbroek

Wat doe je op het trainingsveld?
Nu we enigszins helder hebben wat de denkvolgorde zou moeten zijn, kunnen we gericht oefeningen en spelvormen bedenken waarin we de spelers leren herkennen wat er aan de orde is. Dat betekent meteen dat je in een oefening of spelvorm keuzemogelijkheden hebt. Op dat moment moeten spelers namelijk gaan bedenken, hoe ze een, opeens andere, situatie met elkaar oplossen. De principes zijn dan handige kapstokjes waaruit gekozen kan worden, en die steeds op de achtergrond door het hoofd zingen. Let wel, met altijd één hoofdprincipe: we beschermen de goal en voorkomen daarmee een tegengoal!

Krijg je het voor elkaar dat spelers de situaties herkennen, dan merk je meteen dat ze in de uitvoering van techniek en timing nog regelmatig de mist in gaan. Voor die zaken kan je in de training heel gericht aan het werk natuurlijk en viert de uitvoering van de techniek de boventoon (voor jou als trainer viert op dat moment methodiek en didactiek de boventoon). Het is echter altijd zinvol om tijdens dergelijke oefeningen te refereren aan wedstrijdsituaties waarin de getrainde technieken aan de orde zijn.

Afwijken
In de wedstrijd kan er een andere invulling (uitvoering) aan een principe worden gegeven.
Een voorbeeld daarvan: “Hoe dan ook, de binnenkant houden we dicht, maar als we goed vanuit deze binnenkant baldruk geven op de linksachter van de tegenstander, dan mag onze rechtsachter aan de buitenkant dekken om eenvoudiger op interceptie te kunnen spelen.”

In de wedstrijd kan er een andere invulling (uitvoering) aan een principe worden gegeven

Foto: KNHB/Frank Uijlenbroek

Bewustzijn…
Met bewustzijn bedoel ik dat je spelers aanleert te herkennen wat er in een situatie aan de orde is: wat zijn de prioriteiten? wat zijn de afspraken? hoe handel ik nu als speler?

Een voorbeeld: bij het voorin druk zetten in een half court-situatie, speelt de tegenstander de bal ver terug naar een ver naar achter gezakte opbouwer. Nu gaat het om herkenning voor jouw spelers: is dit gevaarlijk voor ons? wat gebeurt er als we achter de bal aanlopen en dus hoger druk gaan spelen? wat past er binnen de afspraken? welk gedrag laat ik vervolgens zien?

Aan jou als trainer om dergelijke situaties te bedenken en die vervolgens in oefeningen of spelvormen zichtbaar te laten worden voor spelers. Door deze ervaring kunnen ze leren wat de gevolgen van hun handelen is.

Verder is er aan de orde: wat verdedig ik persoonlijk op dit moment? Is dat het doel bij een doelpoging (dit gebeurt veelal door de keeper)? is dat een tegenstander die de bal heeft? of is dat een tegenstander die (nog) niet de bal heeft? De principes veranderen niet, maar het handelen in de situatie wel: baldruk spelen op een tegenstander die wil passen vergt iets totaal anders dan het verdedigen van een tegenstander (nog zonder bal) die aan de balkant staat.

Daarbij komen ook nog eens de teamafspraken over hoe we de boel verdedigd willen hebben. Denk aan de keuzes van zone- en mandekking. Wat mag en moet ik nog wel doen en wat niet? En wanneer grijpt de keeper in bijvoorbeeld?

Met bewustzijn bedoel ik dat je spelers aanleert te herkennen wat er in een situatie aan de orde is

Foto: KNHB/Willem Vernes

Details
Zoals eerder aangegeven: we verdedigen het doel. Daarmee neemt automatisch de druk toe in de eigen 23 meter-zone. De tegenstander is immers dichter bij ons doel en heeft daarmee een redelijke kans om aanvallend resultaat te halen. In dit gebied, en nog meer in de cirkel, is er echter iets heel belangrijks extra aan de orde. Je verdedigt niet alleen het doel, maar er zijn voor de tegenstander ook nog kleine extra goaltjes: jouw voeten. Daarmee wordt het verdedigen extra complex, omdat een verdediger de keuze moet maken wanneer hij meer prioriteit geeft aan het beschermen van het doel (bijvoorbeeld door baldruk), en wanneer meer aan het beschermen van de voeten. Je kunt je voorstellen dat ergens rond de rand van een volle cirkel, deze keuze anders is dan wanneer de bal er bijna in gaat vlakbij het doel. Het is als trainer van belang dat je jouw spelers deze extra druk laat ervaren (trainen) en dat ze daarbij leren de juiste keuze te maken. Laat ze ook ervaren wat er gebeurt als de verkeerde keuzes worden gemaakt. Of wat er gebeurt als een speler überhaupt een situatie niet herkent. Zet dan bijvoorbeeld het moment op de training even stil en laat hem zien wat er is gebeurd en wat de gevolgen waren.

Het is als trainer van belang dat je je spelers deze extra druk laat ervaren (trainen) en dat ze daarbij leren de juiste keuze te maken

Foto: Getty images

Conclusie
Een verdedigend principe is een uitgangspunt dat je hanteert om van daaruit beter te kunnen verdedigen. Hoofdprincipe is: we verdedigen (beschermen) het doel (voorkomen van een tegengoal). Daarvoor creëer je ruimtedruk op je tegenstander of baldruk.
Omdat het doel in het midden op de achterlijn staat, zijn er al snel enkele sub-principes:
– Bal-doel-lijn bezetten.
– Binnenzijde dicht houden.
– Helpkant komt naar binnen.
– Je verdedigt tussen de bal en je doel òf in een platte driehoek.
– Vertraag de aanvallende partij.

Het gebruik van deze sub-principes wordt bepaald door de doelstelling(en) die je op dat moment hebt. Geen tegengoal is je hoofddoelstelling, maar snel weer balbezit krijgen om te kunnen scoren kan bijvoorbeeld ook een doelstelling zijn.
Daarnaast bepalen de middelen je handelen. En deze middelen hebben ook invloed op de keuze van je doelstelling. Voorbeelden van middelen zijn:
– Het aantal en soort spelers dat je ter beschikking hebt op dat moment.
– De ruimte die je moet verdedigen.
– De tijd die je nog hebt.

Aan jou als trainer/coach om jouw keuze(s) te maken en vooral eraan te denken dat je jouw spelers leert waar het feitelijk om gaat. Alleen dat begrip kan leiden tot juist handelen in iedere situatie.